CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME ve GELİşME
Bütün canlılarda bazı özellikler ortak olarak bulunur. Bunlar;
- hücrelerden oluşma - beslenme
- büyüme ve gel işme - hareket etme
- solunum yapma - boşaitım yapma
- çoğalma (üreme) - irkilme (tepki verme)
A. HÜCRE
Bütün canlı varlıkların en küçük yapı ve görev birimi hücredir. Yani bütün canlıların vücutları hücrelerden oluşmuştur ve canlı vücudunda gerçekleşen tüm yaşamsalolaylar (solunum, boşaitım vb.) hücrelerin içinde gerçekleşmektedir.
Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre adı verilir. Hücre; bir canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimidir.
- Antonie Van Leeuwenhoek (Lövenhuk) kendi yaptığı mikroskopla, 17. yüzyılda mikroskobik canlıların varlığını ispatlamıştır.
- Hücre ilk defa 1665 yılında Robert Hook tarafından bulunmuştur. Hook, şişe mantarlarını mikroskopta incelerken gördüğü boşluklara hücre adını vermiştir.
Hücre dıştan içe doğru;
1. Hücre zarı,
2. Sitoplazma
3. Çekirdek
olmak üzere üç kısımdan oluşur.
1. HÜCRE ZARI:
Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.
Hücre Zarının Özellikleri
Canlıdır
Hücreyi dış ortamdan ayırır
Seçici geçirgendir
Hücreyi dış etkilere karşı korur
Esnektir
Hücreye madde giriş çıkışını sağlar
Saydamdır (ıŞığı geçirir)
Hücreye şekil verir
Hücre Zarının Görevleri
Protein, yağ ve karbonhidrat içerir
Hücreyi dağıımaktan korur
Akışkandır
Hücrelerin
birbirlerini
tanımasını
Madde alış-verişi için porlar bulunur
sağlar
CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE 6ELİşME
Bitki hücrelerinde hücre zarının dışında hücre duvarı adı verilen bir yapı bulunmaktadır. Bitki hücrelerinin köşeli yapıda olmasının sebebi hücre duvarıdır.
Hücre duvarı
M itokondri Kloroplast
Hücre Duvarının Özellikleri:
- Sadece bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz.
- Hücre zarının dışında bulunur.
- Kalın, sert ve dayanıklıdır.
- Tam geçirgendir.
- Cansızıdır
- Hücreye desteklik ve şekil verir.
Bitki hücresinde hücre duvarının konumu
2. SİTOPLAZMA:
Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran kısımdır. Sitoplazmada büyük oranda su bulunur, bu yüzden akıcı özellik gösterir.
Sitoplazma içinde hücredeki yaşamsalolayları gerçekleştiren yapılar bulunur.
. Bu yapılara organel adı verilir.
Sitoplazmanın Özellikleri: - Canlıdır
- Akışkandır
- Yarı saydamdır
- Renksizdir
- Hücre zarından geçemez
Organeller
Sitoplazma içerisinde bulunan çok küçük yapılardır. Organeller temel hayatsal olayların (solunum, sindirim, boşaitım vb.) gerçekleştirildiği yapılardır .
CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE 6ELİşME
a. Mitokondri:
- Hücre için gerekli enerjiyi üretir.
- Üretilen enerji ile hücre hareket eder, büyür ve çoğalır.
- Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur.
- Bir hücrede mitokondri sayısı ne kadar fazla ise o kadar çok
enerji üretilir.
- Vücudumuzda enerji ihtiyacı fazla olan sinir, kas ve karaciğer hücrelerimizde mitokondri sayısı fazladır.
b. Kloroplast:
- Sadece bitki hücrelerinde bulunur.
- Yeşil renkli bir madde taşır. (klorofil)
- Bitkinin yeşil renkli olan kısımlarında bulunur (yaprak, gövde
vb.), kökte bulunmaz.
- Fotosentez ile besin üretir.
Bitki hücreleri kloroplast bulundurduğundan kendi besinlerini kendileri üretir. Hayvan hücrelerinde kloroplast olmadığı için kendi besinlerini üretemezler .
. c. Koful:
- İçi sıvı dolu bir yapıdadır.
- Hücre ile çevresi arasında su alış verişini sağlar.
- Su, besin ve atık maddeleri depolar.
- Hücrede boşaltımda ve depolamada görevlidir.
- Hayvan hücrelerinde kofullar küçük ve çok sayıdadır.
- Bitki hücrelerinde kofullar büyük ve az sayıdadır.
d. Endoplazmik Retikulum:
- Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır.
- Hücre içerisini bir ağ gibi sarmıştır.
- Hücre içerisinde madde taşınmasını sağlar, yani madde iletiminden
sorumludur.
e. Golgi Aygıtı (Golgi Cisimciği):
- Hücre içerisinde salgı maddelerinin üretilmesini ve salgıların kesecikler şeklinde paketlenmesini sağlar.
- Ter, gözyaşı, tükürük, süt vb. salgıları üretir.
- Salgı üreten yapılarda (tükürük bezi, ter bezi, gözyaşı bezi vb.) bulunan
hücrelerin golgi aygıtı sayısı fazladır.
f. Ribozom:
- Çok küçük bir organeldir ve bütün hücrelerde bulunur.
- Görevi protein üretmektir. (protein sentezi)
g. Lizozom:
- İçerisinde sindirim yapan salgılar bulunur.
- Hücre içerisinde sindirim olaylarını gerçekleştiren organeldir.
h. Sentriyol (Sentrozom):
- Sadece hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz.
- Hücrenin bölünmesinde görevlidir.
3. ÇEKİRDEK:
Kalıtım maddesi
- Çekirdek hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.
- Hücredeki yaşamsalolayların düzenlenmesini sağlar.
- Sitoplazmadaki organellerin işbirliği ve uyum
içerisinde çalışmasını sağlar.
- Çekirdeğin içinde canlıların göz rengi, saç rengi, boy uzunluğu gibi özelliklerini taşıyan kalıtım maddesi bulunur.
Çekirdek
Çekirdeğin yapısı
7.
Çekirdek, sitoplazmadan çift katlı çekirdek zarı ile ayrılmıştır. Bazı hücrelerde birden fazla çekirdek varken bazı hücrelerde ise hiç yoktur.
Çekirdeği bulunan hücrelere gelişmiş hücre (bitki, hayvan, insan hücreleri),
çekirdeği bulunmayan hücrelere ilkel hücre (bakteri) adı verilir.
Canlılar hücrelerinde çekirdek bulundurup bulundurmamalarına göre
iki grupta incelenir
Hücrelerinde çekirdek bulunmayanlar
Hücrelerinde çekirdek bulunanlar
(ilkel hücreler)
(gelişmiş hücreler)
Kalıtım maddeleri sitoplazmada serbest
Kalıtım maddesi çekirdek içerisinde
halde dağınık olarak bulunur.
bulunur.
Ribozom dışında başka organelleri yoktur. Ribozom ve diğer organeller bulunur Tek hücreden oluşan mikroskobik Amip, öglena gibi tek hücreli mikroskobik canlılar(bakteriler) örnek verilebilir canlılar; insan, bitki, hayvan gibi çok hücreliler örnek olarak verilebilir.
Bütün canlılarda bazı özellikler ortak olarak bulunur. Bunlar;
- hücrelerden oluşma - beslenme
- büyüme ve gel işme - hareket etme
- solunum yapma - boşaitım yapma
- çoğalma (üreme) - irkilme (tepki verme)
A. HÜCRE
Bütün canlı varlıkların en küçük yapı ve görev birimi hücredir. Yani bütün canlıların vücutları hücrelerden oluşmuştur ve canlı vücudunda gerçekleşen tüm yaşamsalolaylar (solunum, boşaitım vb.) hücrelerin içinde gerçekleşmektedir.
Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre adı verilir. Hücre; bir canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimidir.
- Antonie Van Leeuwenhoek (Lövenhuk) kendi yaptığı mikroskopla, 17. yüzyılda mikroskobik canlıların varlığını ispatlamıştır.
- Hücre ilk defa 1665 yılında Robert Hook tarafından bulunmuştur. Hook, şişe mantarlarını mikroskopta incelerken gördüğü boşluklara hücre adını vermiştir.
Hücre dıştan içe doğru;
1. Hücre zarı,
2. Sitoplazma
3. Çekirdek
olmak üzere üç kısımdan oluşur.
1. HÜCRE ZARI:
Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.
Hücre Zarının Özellikleri
Canlıdır
Hücreyi dış ortamdan ayırır
Seçici geçirgendir
Hücreyi dış etkilere karşı korur
Esnektir
Hücreye madde giriş çıkışını sağlar
Saydamdır (ıŞığı geçirir)
Hücreye şekil verir
Hücre Zarının Görevleri
Protein, yağ ve karbonhidrat içerir
Hücreyi dağıımaktan korur
Akışkandır
Hücrelerin
birbirlerini
tanımasını
Madde alış-verişi için porlar bulunur
sağlar
CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE 6ELİşME
Bitki hücrelerinde hücre zarının dışında hücre duvarı adı verilen bir yapı bulunmaktadır. Bitki hücrelerinin köşeli yapıda olmasının sebebi hücre duvarıdır.
Hücre duvarı
M itokondri Kloroplast
Hücre Duvarının Özellikleri:
- Sadece bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz.
- Hücre zarının dışında bulunur.
- Kalın, sert ve dayanıklıdır.
- Tam geçirgendir.
- Cansızıdır
- Hücreye desteklik ve şekil verir.
Bitki hücresinde hücre duvarının konumu
2. SİTOPLAZMA:
Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran kısımdır. Sitoplazmada büyük oranda su bulunur, bu yüzden akıcı özellik gösterir.
Sitoplazma içinde hücredeki yaşamsalolayları gerçekleştiren yapılar bulunur.
. Bu yapılara organel adı verilir.
Sitoplazmanın Özellikleri: - Canlıdır
- Akışkandır
- Yarı saydamdır
- Renksizdir
- Hücre zarından geçemez
Organeller
Sitoplazma içerisinde bulunan çok küçük yapılardır. Organeller temel hayatsal olayların (solunum, sindirim, boşaitım vb.) gerçekleştirildiği yapılardır .
CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE 6ELİşME
a. Mitokondri:
- Hücre için gerekli enerjiyi üretir.
- Üretilen enerji ile hücre hareket eder, büyür ve çoğalır.
- Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur.
- Bir hücrede mitokondri sayısı ne kadar fazla ise o kadar çok
enerji üretilir.
- Vücudumuzda enerji ihtiyacı fazla olan sinir, kas ve karaciğer hücrelerimizde mitokondri sayısı fazladır.
b. Kloroplast:
- Sadece bitki hücrelerinde bulunur.
- Yeşil renkli bir madde taşır. (klorofil)
- Bitkinin yeşil renkli olan kısımlarında bulunur (yaprak, gövde
vb.), kökte bulunmaz.
- Fotosentez ile besin üretir.
Bitki hücreleri kloroplast bulundurduğundan kendi besinlerini kendileri üretir. Hayvan hücrelerinde kloroplast olmadığı için kendi besinlerini üretemezler .
. c. Koful:
- İçi sıvı dolu bir yapıdadır.
- Hücre ile çevresi arasında su alış verişini sağlar.
- Su, besin ve atık maddeleri depolar.
- Hücrede boşaltımda ve depolamada görevlidir.
- Hayvan hücrelerinde kofullar küçük ve çok sayıdadır.
- Bitki hücrelerinde kofullar büyük ve az sayıdadır.
d. Endoplazmik Retikulum:
- Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır.
- Hücre içerisini bir ağ gibi sarmıştır.
- Hücre içerisinde madde taşınmasını sağlar, yani madde iletiminden
sorumludur.
e. Golgi Aygıtı (Golgi Cisimciği):
- Hücre içerisinde salgı maddelerinin üretilmesini ve salgıların kesecikler şeklinde paketlenmesini sağlar.
- Ter, gözyaşı, tükürük, süt vb. salgıları üretir.
- Salgı üreten yapılarda (tükürük bezi, ter bezi, gözyaşı bezi vb.) bulunan
hücrelerin golgi aygıtı sayısı fazladır.
f. Ribozom:
- Çok küçük bir organeldir ve bütün hücrelerde bulunur.
- Görevi protein üretmektir. (protein sentezi)
g. Lizozom:
- İçerisinde sindirim yapan salgılar bulunur.
- Hücre içerisinde sindirim olaylarını gerçekleştiren organeldir.
h. Sentriyol (Sentrozom):
- Sadece hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz.
- Hücrenin bölünmesinde görevlidir.
3. ÇEKİRDEK:
Kalıtım maddesi
- Çekirdek hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir.
- Hücredeki yaşamsalolayların düzenlenmesini sağlar.
- Sitoplazmadaki organellerin işbirliği ve uyum
içerisinde çalışmasını sağlar.
- Çekirdeğin içinde canlıların göz rengi, saç rengi, boy uzunluğu gibi özelliklerini taşıyan kalıtım maddesi bulunur.
Çekirdek
Çekirdeğin yapısı
7.
Çekirdek, sitoplazmadan çift katlı çekirdek zarı ile ayrılmıştır. Bazı hücrelerde birden fazla çekirdek varken bazı hücrelerde ise hiç yoktur.
Çekirdeği bulunan hücrelere gelişmiş hücre (bitki, hayvan, insan hücreleri),
çekirdeği bulunmayan hücrelere ilkel hücre (bakteri) adı verilir.
Canlılar hücrelerinde çekirdek bulundurup bulundurmamalarına göre
iki grupta incelenir
Hücrelerinde çekirdek bulunmayanlar
Hücrelerinde çekirdek bulunanlar
(ilkel hücreler)
(gelişmiş hücreler)
Kalıtım maddeleri sitoplazmada serbest
Kalıtım maddesi çekirdek içerisinde
halde dağınık olarak bulunur.
bulunur.
Ribozom dışında başka organelleri yoktur. Ribozom ve diğer organeller bulunur Tek hücreden oluşan mikroskobik Amip, öglena gibi tek hücreli mikroskobik canlılar(bakteriler) örnek verilebilir canlılar; insan, bitki, hayvan gibi çok hücreliler örnek olarak verilebilir.
